Opieka nad osobą niepełnosprawną to nie tylko ogromne wyzwanie emocjonalne i fizyczne, ale również istotna kwestia wpływająca na przyszłość finansową opiekuna. Wielu opiekunów zadaje sobie pytanie, czy lata poświęcone na opiekę zostaną uwzględnione przy naliczaniu emerytury. W tym artykule kompleksowo wyjaśniamy, jak okres sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną wpływa na uprawnienia emerytalne, jakie świadczenia przysługują opiekunom oraz jak zabezpieczyć swoją przyszłość finansową.
Spis treści
- Czy okres opieki nad osobą niepełnosprawną wlicza się do emerytury?
- Świadczenia przysługujące opiekunom osób niepełnosprawnych
- Zasady naliczania emerytury dla opiekunów
- Zmiany w systemie wsparcia opiekunów od 2024 roku
- Praktyczne porady dla opiekunów dotyczące zabezpieczenia emerytalnego
- Najczęściej zadawane pytania
- Czy po osiągnięciu wieku emerytalnego muszę przejść na emeryturę, jeśli pobieram świadczenie pielęgnacyjne?
- Czy mogę łączyć pracę zawodową z pobieraniem świadczenia pielęgnacyjnego?
- Co się stanie z moim ubezpieczeniem emerytalnym, jeśli osoba, którą się opiekuję, umrze?
- Czy małżonek może pobierać świadczenie pielęgnacyjne z tytułu opieki nad współmałżonkiem?
- Źródła
Czy okres opieki nad osobą niepełnosprawną wlicza się do emerytury?
Tak, okres opieki nad osobą niepełnosprawną może zostać wliczony do stażu pracy uwzględnianego przy naliczaniu emerytury. Jest to możliwe dzięki składkom na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, które są odprowadzane za opiekunów pobierających określone świadczenia opiekuńcze. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, okresy pobierania świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna są traktowane jako okresy składkowe [1].
Warto podkreślić, że składki emerytalne i rentowe za osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne opłaca gmina (wójt, burmistrz lub prezydent miasta). Podstawę wymiaru tych składek stanowi kwota otrzymywanego świadczenia. Oznacza to, że nawet jeśli opiekun nie pracuje zawodowo, to w okresie sprawowania opieki i pobierania świadczenia pielęgnacyjnego buduje swój kapitał emerytalny [2].
Ograniczenia w opłacaniu składek emerytalnych
Istotną kwestią jest to, że składki emerytalno-rentowe są opłacane przez określony czas. Zgodnie z przepisami, wójt, burmistrz lub prezydent miasta opłaca składki przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia (składkowego i nieskładkowego) wynoszącego 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Jest to minimalny okres uprawniający do najniższej emerytury. Po osiągnięciu tego okresu, składki przestają być opłacane [3].
Należy jednak zaznaczyć, że od stycznia 2024 roku wprowadzono istotne zmiany w systemie wsparcia opiekunów osób niepełnosprawnych. Za osobę, która nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ze względu na udzielanie wsparcia osobie korzystającej ze świadczenia wspierającego oraz wspólnie z nią mieszkającej i gospodarującej, ZUS opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez cały okres sprawowania opieki [1].
Świadczenia przysługujące opiekunom osób niepełnosprawnych
Świadczenie pielęgnacyjne
Świadczenie pielęgnacyjne to podstawowa forma wsparcia finansowego dla opiekunów osób niepełnosprawnych. Przysługuje ono osobom, które rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności lub orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami konieczności stałej opieki [4].
Od 1 stycznia 2023 roku świadczenie pielęgnacyjne wynosi 2458 zł miesięcznie. Co istotne, przyznanie tego świadczenia nie jest uzależnione od kryterium dochodowego rodziny. Świadczenie to podlega corocznej waloryzacji [4].
Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje: matce albo ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka, osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną lub innym osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną.
Świadczenie wspierające
Od 1 stycznia 2024 roku wprowadzono nowe świadczenie wspierające, skierowane bezpośrednio do osoby niepełnosprawnej od ukończenia przez nią 18. roku życia. Ma ono częściowo pokryć wydatki na zaspokojenie szczególnych potrzeb życiowych tych osób. Wysokość świadczenia wspierającego jest uzależniona od poziomu potrzeby wsparcia i wynosi od 40% do 220% renty socjalnej [1].
Za osobę pobierającą świadczenie wspierające, jak i za jej opiekuna, który nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ze względu na potrzebę udzielenia wsparcia, ZUS opłaca składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe [3].
Zasady naliczania emerytury dla opiekunów
Wpływ wysokości świadczenia na przyszłą emeryturę
Wysokość przyszłej emerytury opiekuna zależy od kwoty odprowadzanych składek, a te z kolei są uzależnione od wysokości pobieranego świadczenia. W przypadku świadczenia pielęgnacyjnego, podstawę wymiaru składek stanowi kwota tego świadczenia (2458 zł w 2023 roku). Oznacza to, że emerytura będzie naliczana od tej właśnie kwoty [5].
Warto zauważyć, że kwota świadczenia pielęgnacyjnego jest niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę, które od stycznia 2023 roku wynosi 3600 zł. Ma to istotne znaczenie dla naliczania stażu emerytalnego. W zreformowanym systemie emerytalnym, gdy w danym miesiącu podstawa wymiaru składki nie przekracza kwoty najniższej pensji, miesiąc ten jest uwzględniany proporcjonalnie do relacji faktycznej podstawy wymiaru względem minimalnego wynagrodzenia [1].
Przykład: Jeśli podstawa wymiaru składki wynosi 2458 zł, a minimalne wynagrodzenie 3600 zł, to miesiąc ten będzie wliczony do stażu pracy w proporcji 2458/3600, czyli około 0,68 miesiąca.
Prawo do najniższej emerytury
Aby uzyskać prawo do najniższej emerytury, konieczne jest zgromadzenie odpowiedniego stażu pracy: 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Ze względu na proporcjonalne naliczanie stażu, opiekunowie mogą potrzebować więcej czasu kalendarzowego, aby zgromadzić wymagany staż pracy [2].
Eksperci zwracają uwagę, że udzielanie wsparcia przez wiele lat może przeszkodzić w nabyciu prawa do najniższego świadczenia emerytalnego nie tylko ze względu na opisaną konstrukcję, lecz również na trudności w powrocie na rynek pracy po latach opieki [1].
Zmiany w systemie wsparcia opiekunów od 2024 roku
Od 1 stycznia 2024 roku wprowadzono istotne zmiany w systemie wsparcia osób z niepełnosprawnościami oraz ich opiekunów. Kluczową zmianą jest wprowadzenie świadczenia wspierającego, które jest skierowane bezpośrednio do osoby niepełnosprawnej [1].
Nowe zasady opłacania składek
Zgodnie z nowymi przepisami, za osobę, która nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ze względu na udzielanie wsparcia osobie korzystającej ze świadczenia wspierającego oraz wspólnie z nią mieszkającej i gospodarującej, ZUS opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez cały okres sprawowania opieki [1].
Jest to istotna zmiana w porównaniu do wcześniejszych przepisów, które ograniczały okres opłacania składek do czasu niezbędnego do uzyskania minimalnego stażu uprawniającego do najniższej emerytury (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn) [3].
Problemy z nowym systemem
Eksperci zwracają uwagę na pewne niedoskonałości nowego systemu. Jednym z problemów jest to, że tytuł ubezpieczeniowy został ukształtowany w taki sposób, że warunkiem jego zaistnienia jest brak aktywności zawodowej osoby sprawującej opiekę. W efekcie żadnymi ubezpieczeniami nie będzie objęty opiekun, który nawet na podstawie umowy o dzieło w danym miesiącu zarobi choćby symboliczną kwotę [1].
Ponadto, opiekunowie nie zostali objęci ubezpieczeniem wypadkowym, co oznacza, że wypadki przy sprawowaniu opieki czy choroby zawodowe nią wywołane nie są objęte taką samą ochroną jak w przypadku osób wykonujących podobne zadania na podstawie umowy [1].
Praktyczne porady dla opiekunów dotyczące zabezpieczenia emerytalnego
Dokumentowanie okresów opieki
Dla opiekunów osób niepełnosprawnych kluczowe jest dokumentowanie wszystkich okresów pobierania świadczeń opiekuńczych. Warto zachować wszystkie decyzje o przyznaniu świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna, ponieważ będą one potrzebne przy ustalaniu prawa do emerytury [5].
Zaleca się również regularne sprawdzanie w ZUS, czy okresy opieki zostały prawidłowo zarejestrowane i zaliczone do stażu pracy. Można to zrobić poprzez założenie konta na Platformie Usług Elektronicznych ZUS lub podczas osobistej wizyty w placówce [2].
Łączenie opieki z pracą zawodową
Jeśli to możliwe, warto rozważyć łączenie opieki z pracą zawodową, nawet w niewielkim wymiarze. Pozwoli to na odprowadzanie składek od wyższej podstawy, co przełoży się na wyższą emeryturę w przyszłości. Należy jednak pamiętać, że podjęcie zatrudnienia może wpłynąć na prawo do świadczeń opiekuńczych [1].
W przypadku świadczenia wspierającego, podjęcie jakiegokolwiek zatrudnienia przez opiekuna, nawet w marginalnym wymiarze i przy najniższych zarobkach, oznacza utratę tytułu ubezpieczeniowego z tytułu opieki. Warto więc dokładnie przeanalizować korzyści i straty wynikające z podjęcia pracy [1].
Emerytura a kontynuacja pobierania świadczenia pielęgnacyjnego
Osoby, które pobierają świadczenie pielęgnacyjne i osiągnęły wiek emerytalny, nie mają obowiązku rezygnacji z tego świadczenia i przechodzenia na emeryturę. To do opiekuna należy decyzja, kiedy chce skorzystać z uprawnień emerytalnych [4].
Warto pamiętać, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury. Przez ustalone prawo do emerytury należy rozumieć decyzję przyznającą świadczenie, a ta zostanie wydana po uprzednim złożeniu wniosku o emeryturę. Jeśli osoba pobierająca świadczenie pielęgnacyjne nie złoży wniosku o emeryturę, to nie ma ustalonego prawa do emerytury, a tym samym świadczenie pielęgnacyjne jej przysługuje [4].
Najczęściej zadawane pytania
Czy po osiągnięciu wieku emerytalnego muszę przejść na emeryturę, jeśli pobieram świadczenie pielęgnacyjne?
Nie, osiągnięcie wieku emerytalnego nie oznacza automatycznego przejścia na emeryturę. Osoby pobierające świadczenie pielęgnacyjne mogą, ale nie muszą przechodzić na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego. Decyzja należy do opiekuna i zależy od indywidualnej sytuacji. Warto pamiętać, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje osobom, które mają ustalone prawo do emerytury, ale prawo to jest ustalane dopiero po złożeniu wniosku o emeryturę. Jeśli nie złożysz takiego wniosku, możesz nadal pobierać świadczenie pielęgnacyjne [4].
Czy mogę łączyć pracę zawodową z pobieraniem świadczenia pielęgnacyjnego?
Nie, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje tylko osobom, które nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną. Podjęcie jakiejkolwiek pracy zarobkowej wyklucza możliwość pobierania świadczenia pielęgnacyjnego. W przypadku świadczenia wspierającego wprowadzonego od 2024 roku, sytuacja jest podobna – podjęcie nawet drobnej pracy zarobkowej przez opiekuna powoduje utratę tytułu ubezpieczeniowego z tytułu opieki [1].
Co się stanie z moim ubezpieczeniem emerytalnym, jeśli osoba, którą się opiekuję, umrze?
W przypadku śmierci osoby, nad którą sprawowałeś opiekę, tracisz prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, a tym samym przestają być za Ciebie odprowadzane składki emerytalne. Jednak możesz wtedy, po zarejestrowaniu się w urzędzie pracy, starać się o zasiłek dla bezrobotnych, o ile udowodnisz, że otrzymywałeś świadczenie pielęgnacyjne przez minimum rok w ciągu 18 miesięcy poprzedzających rejestrację w urzędzie. Po zaprzestaniu pobierania zasiłku dla bezrobotnych możesz otrzymać świadczenie przedemerytalne, jeśli spełnisz określone warunki wiekowe i stażowe [4].
Czy małżonek może pobierać świadczenie pielęgnacyjne z tytułu opieki nad współmałżonkiem?
Tak, małżonek może pobierać świadczenie pielęgnacyjne z tytułu opieki nad współmałżonkiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Naczelny Sąd Administracyjny w licznych wyrokach potwierdził, że nie ma przeszkód prawnych, aby małżonek pobierał świadczenie pielęgnacyjne z racji opieki nad współmałżonkiem. Przepis mówiący o tym, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, dotyczy sytuacji, gdy o świadczenie ubiega się inna osoba niż małżonek [4].
Źródła
[1] Emerytury opiekunów osób niepełnosprawnych od 2024 r. https://legalis.pl/emerytury-opiekunow-osob-niepelnosprawnych-od-2024-r/
[2] Składki opiekunów osób z niepełnosprawnościami – MRPiPS rozważy zmiany https://www.prawo.pl/kadry/skladki-na-ubezpieczenia-emerytalne-i-rentowe-opiekunow-osob-z-niepelnosprawnosciami-beda-zmiany,534221.html
[3] RIO: Prawie 10 000 zł opłaty od opiekunów osób niepełnosprawnych. Za pomoc w otrzymaniu świadczenia pielęgnacyjnego https://www.infor.pl/prawo/pomoc-spoleczna/niepelnosprawni/7476747,oplaty-od-opiekunow-osob-niepelnosprawnych-w-wysokosci-3-x-swiadczenie-pielegnacyjne-rio-z-interwencja-w-uokik.html
[4] Świadczenie pielęgnacyjne https://gops.gminaelblag.pl/swiadczenia-rodzinne/3-swiadczenia-opiekuncze/swiadczenie-pielegnacyjne
[5] Ile wynosi emerytura dla opiekuna osoby niepełnosprawnej? Sprawdź! https://dziennydomseniora.pl/ile-wynosi-emerytura-dla-opiekuna-osoby-niepelnosprawnej/
Certyfikowana instruktorka jogi i pasjonatka medycyny naturalnej. W Touch Studio łączy kropki między nauką o śnie a intuicyjnym odżywianiem. Wierzy, że domowe spa to nie luksus, a konieczność dla higieny emocji. Jej misją jest przywracanie kobietom kontaktu z własnym ciałem poprzez akceptację i łagodność. Prywatnie kolekcjonerka rzadkich ziół i miłośniczka leśnych spacerów.
